صلاح الدین عبدی

طرح نظریه استعاره مفهومی از سوی لیکاف و جانسون (1980) دریچه جدیدی بر روی مطالعات استعاره گشود و آن را برای همیشه از حصار زبان ادبی بیرون کشید و پای این فرآیند شگفت انگیز را که قرن ها به آن به عنوان یک آرایه ادبی نگاه می شد به حوزه های مطالعاتی متعددی بازکرد. استعاره ها در انواع زبان از جمله در زبان ادبیات و هر جلوه زبانی که زاییده ذهن بشر است حضور دارند. پیوند بین زبان و ادبیات در انتقال تفکر و اندیشه و ایدئولوژی ها می تواند از حوزه های کاربردی در زبا ن شناسی شناختی باشد. با بررسی استعاره های یک متن می توان به تفکر غالب و اندیشه حاکم بر آن متن پی برد. تمام آنچه در مورد استعاره و اصول آن وجود دارد در پیکره زبان ادبی نیز قابل تبیین است و از این حیث تفاوتی در تحلیل وجود ندارد، با این تفاوت که در ادبیات اغلب اصل خلاقیت استعاری بیشتر به چشم می خورد. این پژوهش با شیوه توصیفی- تحلیلی به بررسی استعاره در داستان های کوتاه زکریا تامر نویسنده معاصر سوری، برمبنای نظریه معاصر استعاره به منظور دست یابی به نظام حاکم بر مفهوم سازی مضامین محوری در داستان های این نویسنده پرداخته است. درونمایه داستان های تامر بیان دغدغه های اجتماعی و انسانی است. تحلیل داده ها نشان می دهد تامر از همه انواع استعاره برای مفهوم سازی در داستان هایش استفاده کرده است که استعاره هستی شناختی نسبت به سایر انواع از بسامد بالایی برخودار است. از میان حوزه های رایج مبدا، حوزه انسان و حیوان پرکاربردترین می باشند و طرحواره های ظرفی نقش پررنگتری در مفهوم سازی در داستان ها دارند. تامر در داستان-هایش با دستکاری استادانه استعاره های معمولی، استعاره های نو و بدیع خلق کرده است و این خلاقیت نتیجه بهره گیری وی از ابزار های چهارگانه است که نویسنده بیشتر از ابزار ترکیب و گسترش و کمتر از ابزار پرسش بهره برده و از ابزار پیچیده سازی به طور متوسط استفاده کرده است. یافته های پژوهش همچنین بیانگر این نکته است که استفاده از صورت غیرزبانی استعاره مفهومی، قیاس استعاری و جاندارپنداری همراه با نوآوری در استفاده از استعاره و تصویر در داستان-های تامر، علاوه بر ایجاد ظرافت و زیبایی در بیان مضمون، عملاً شناخت و آگاهی بیشتر و درک و تجربه عمیق تری از پیام آن ها را در اختیار خواننده قرار می دهد.

در پژوهش حاضر "استعاره شناختی" را که به درک و بیان یک مفهوم انتزاعی بر اساس یک مفهوم فیزیکی تر اطلاق می شود به عنوان ابزاری موثر برای تحلیل زبان که یکی از نمودهای ذهن است، بکار می گیریم. اهمیت این تحقیق، از این واقعیت ناشی می شود که امروزه مبحث استعاره های مفهومی در زمینه مطالعات فرهنگی و میان فرهنگی، امکان بررسی شناختیِ فرهنگ ها را فراهم و از چرایی شباهت ها و تفاوت های میان آنها پرده برمی دارد. روش انجام این تحقیق، توصیفی-تحلیلی و روش تحلیل به صورت معناشناسی شناختی است و الگوی بررسیِ مقایسه ای آن، الگوی پیشنهادی کرشفسکی است که شامل چهار مرحله توصیف، مقایسه، مقابله و نتیجه گیری است. مراحل مذکور، در چارچوب نظریه کوچش، مورد بررسی قرار می گیرند. بررسی داده های این پژوهش نشان می دهد که عامل «انتقال» به جهت همجواری جغرافیایی، به ویژه هم کیشی، به علاوه ی عاملِ بنیادینِ «انگیختگی جهان شمول فیزیولوژیک»، اشتراکات شناختی وسیعی را میان سخنگویان این دو زبان در حوزه احساسات شادی، غم، خشم و ترس، موجب شده است. هرچند نباید نقش فرهنگِ مختصِ هر یک از زبان های مذکور را، در ایجاد گونه های متفاوت تجربی و اندیشگانی و ترجیحات شناختی و به تبع آن، استعاره های خاصِ زبانی، نادیده گرفت. داده های فرهنگ بنیاد این پژوهش، عمدتا جزو استعاره های متجانس اند یعنی هر دو زبان از استعاره های مشترک در سطح عام استفاده نموده سپس اطلاعات شناختی فرهنگی خود را به آن افزوده و استعاره های خاص زبانی به وجود آورده اند. مثلا استعاره «خشم کوره است» در فارسی، استعاره عامِ «خشم گرما است» را انتخاب و سپس به جای گرما، کوره را برگزیده و فرد عصبانی را به شیء پرتاب شده از کوره، مانند کرده است و زبان عربی، "جوشیدن شکم" را برجسته دانسته و عبارت "غلی جوفه من الغضب" را ایجاد کرده است؛ یا در رابطه با ترس، استعاره «خوف یجمد الدم فی العروق»، در عربی، استعاره عامِ «ترس سرما است» را انتخاب و سپس به جای سرما، "یخ زدن خون" را برگزیده و این عبارت استعاریِ فرهنگ بنیاد را به وجود آورده است در حالی که در زبان فارسی غالبا تن یا برخی اعضای بیرونی است که یخ می کند. همچنین زبان های مذکور در حوزه های مبدا پایه ای نظیر "بالا"، برای تصور شادی، مشترک اند، اما این استعاره در زبان فارسی غالبا "آماده شدن برای پرواز است"، مثلا "دارم بال درمی آورم"،

مطالعات تطبیقی در دو سده اخیر میلادی، افق های گسترده ای را در برابر چشمان ملت های جهان به ارمغان آورده است. تلفیق مطالعات تطبیقی با دنیای پایداری و مقاومت، زوایای گوناگون و پنهان جوهر مشترک انسانی را به ما نشان می دهد، چرا که پایداری انسان در برابر ظلم و ستم همیشگی بوده و نشان از وجود همگونی های فراوانی دارد که تاریخ، گواه آن است. ملت ستمدیده فلسطین و کردستان عراق در نیمه دوم قرن بیستم میلادی به پایداری در برابر ظلم برخاستند و در کنار آنان، شاعران نیز دوشادوش مردم خود جنگیده و آثار پایداری فراوانی آفریدند. پژوهش حاضر ضمن بررسی شعر پایداری سمیح قاسم شاعر معاصر فلسطینی و عبدالله پَشیو شاعر معاصر کردستان عراق در نیمه دوم قرن بیستم میلادی با روش توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر مکتب تطبیقی آمریکایی، نمایی کلی از اوضاع شعر پایداری در ادبیات عربی و کردی در بازه زمانی یاد شده ارائه نموده است. ظلم و استبداد از مهم ترین عوامل پیدایش شعر پایداری در ادبیات عربی و کردی نیمه دوم قرن بیستم است. برآیند پژوهش نشان داد که مهم-ترین درون مایه های پایداری دو شاعر، آگاه سازی ملت خویش و دعوت آنان به مبارزه و القای روحیه امید به پیروزی در آینده با تکیه بر نمادهای عربی – اسلامی – مدیترانه ای در شعر قاسم، و کردی – اسلامی – ایرانی در شعر پشیو به منظور برانگیختن شور و حماسه ملی و دینی می باشد.

إن الاسلوبیه بوصفها منهجا نقدیا، تعنی بدراسه النصوص الادبیه من خلال النص ذاته وهدفها الرئیس هو دراسه الظواهر المنزاحه فی النص الادبی والکشف عن جمالیاتها. فی الإجراءات الاسلوبیه، یلعب السیاق دوراً مهمّاً فی معرفه الظاهره الاسلوبیه؛ لانّ السیاق هو القاعده الداخلیه ینحرف عنها الاسلوب وهی التی تمنح الخروج علی القاعده اللسانیه والتناوب هو ظاهره اسلوبیه تمثل خروجاً او تحولاً عن النمط السائد فی السیاق وهو یعنی إحلال کلمه - اسم، وفعل، وحرف- محل کلمه اخری بشکل لا تنفی الکلمه النائبه معنی الکلمه المنوب عنها. إنّ التناوب بوصفه ظاهره اسلوبیه یحتوی علی رکیزتین اساسیتین: الاولی: الخروج عن البنیه المثالیه الاصلیه والثانیه: النیه الجمالیه التی تقف وراء البنی الإبداعیه ومن هنا تاتی اهمّیه هذه الدراسه التی تحاول الوقوف علی ابرز صور التناوب فی النص القرآنی وبیان جمالیاتها ودورها الدلالی والکشف عن المفارقه بین دلاله البنیه السطحیه الظاهره ودلالات البنیه العمیقه. عولجت هذه الدراسه علی المنهج الوصفی – التحلیلی وتوصّلت إلی بعض النتائج منها: إنّ الغرض الرئیس لتناوب حرف بدل آخر هو المبالغه بالإضافه إلی دفع التشبّع والتکرار ومفاجاه المتلقّی. ابرز التناوب فی الافعال او التضمین النحوی اسلوباً عربیاً خاصاً مفاده تضمن لفظ لمعنی لفظ آخر مما یحدث نوعاً من الدلاله المرکبه التی تغنی المعنی، مع تحقق مبدا الإیجاز والاختصار، بالإضافه إلی التوسع فی المعنی واثبتت انّ ظاهره التناوب فی الافعال اکثر انتشاراً فی هذه السور خلافاً مع الانماط الاخری. امّا فیما یتعلّق بالتناوب بین الاسماء والتناوب الوظیفی فلاحظنا فی مبحث التناوب بین صیغ الاسماء والافعال، انّ الانزیاحات، اخذت کثافه ذات نوعیه لافته، حیث راینا ان ورود اسم الفاعل بدل الفعل المضارع او الفعل الماضی له حضور مکثّف فی هذه السور. إنّ التناوب الوظیفی فی هذه السور الاربع کثیراً ما یتجلّی فی إنابه المصدر مناب الوصف ای: إقامه المصدر مقام الاسم الفاعل والمفعول حیث کثره ورودها جعلها عیّنه اسلوبیه ومن دلالات هذا النمط من التناوب هی الاقتصاد اللغوی وتکثیف الدلاله فی المبنی الواحد.

معنی شناسی بخشی از دانش زبان شناسی است که به بررسی معنای مفردات یا جمله های یک متن می پردازد و یکی از روش-های مهم جهت دستیابی به مقصود گوینده یا نویسنده است. به کارگیری دانش معنی شناسی در متونی چون قرآن کریم که دارای لایه های پیچیده ی معنایی است، در تعیین معنای واژگان نقش موثری ایفا می کند. این پژوهش در تلاش است تا با رویکرد توصیفی - تحلیلی به معنی شناسی تاریخی و توصیفی واژگان خوردنی و نوشیدنی اهل دوزخ (صدید، حمیم، غسّاق، زقّوم، ضریع، غسلین) در قرآن بپردازد. همچنین با تعیین مفاهیم همنشین و جانشین به تبیین و کشف حوزه های معنایی و مولفه های معنایی واژگان مورد نظر اقدام کند تا از رهگذر آن به معنای دقیق واژگان قرآنی دست یابد. هدف از نگارش پژوهش مذکور این است که تحولات معنایی واژگان خوردنی و نوشیدنی اهل دوزخ در قرآن از طریق معنی شناسی تاریخی و توصیفی مشخص شود و معنای واژگان از منظر بافت متنی و موقعیتی بررسی گردد. علاوه بر دو هدف فوق، این پژوهش قصد دارد تا روشی مناسب و موثر در تعیین معنای واژگان به پژوهشگران قرآنی معرفی نماید و در نهایت با دستیابی به معنای واقعی و اساسی با کمک گرفتن از مفاهیم همنشین و جانشین و مولفه های معنایی از تفسیر به رای ممانعت به عمل آید. بعد از بررسی معنای واژگان خوردنی و نوشیدنی اهل دوزخ، این نتایج حاصل شد که واژه ی «حمیم» از واژگان مورد مطالعه، بیشترین تحول معنایی داشته است و کاهش معنایی یا تخصیص معنایی به عنوان یکی از روابط مفهومی در واژگان مورد مطالعه نمود بیشتری دارد و بافت متنی در مقایسه با بافت موقعیتی در کشف معنای واژگان، نقش چشمگیرتری دارد.

ترجمه از تاریخی کهن برخوردار است که زمان معیّنی را نمی توان برای آن متصور شد. این حوزه از علم در دوران معاصر همزمان با شکل گیری رنسانس و سایر تحولات و پیشرفت ها علمی و ادبی و صنعتی بر سرعت خود افزود تا اینکه امروزه می توان آن را یکی از پرترافیک ترین شاخه های علمی حال حاضر قلمداد کرد. نظریات و دیدگاه های ترجمه بخش بزرگی از مطالعات ترجمه در عصر حاضر را شکل می دهد اما با اندکی دقت و جستجو خواهیم یافت که بیشتر این آراء و نظرات پیرامون دو گرایش و رویکرد سنتی ترجمه یعنی تحت اللفظی و آزاد می چرخد و همچنان نزاع ها و درگیری میان طرفداران ترجمه تحت اللفظی و موافقان آن دایر است؛ با این تفاوت که دیگر از بدیهیات و قواعد ساده و کلی گویی های نقدی قدیم خبری نیست بلکه علم ترجمه در حال حاضر با بسیاری از شاخه های علمی در ارتباط است و نظریات مختلف ریزه کاری های درس ترجمه را کشف و بررسی نموده اند. از جمله تغییراتی که دو رویکرد دیرین ترجمه به خود دید تغییرات اسمی بود که امروزه با عنوان مبداگرایی و در مقابل مقصدگرایی شناخته می گردد. نظریه پردازان را به طور کلی نمی توان در یکی از ردیف ها خاص نشاند بلکه باید با مطالعه نظریات آنها دید که آن نظریه پرداز به کدام گرایش تمایل دارد. در این میان برخی به صراحت علم مبداگرایی و مقصدگرایی را برافراشته اند در تالیفات و دیدگاه ها خود یکی از این دو محور را اساس کار خود قرار داده اند. از جمله مهترین طرفداران مبداگرا آنتوان برمن و مهمترین مقصدگرایان ژان رنه لادمیرال است. لادمیرال در کتاب مشهور خود به نام قضایایی برای ترجمه کردن نظرات و دیدگاه-هایی خود را درباب ترجمه با تاسی از رویکرد مقصدگرایی پی می افکند و سعی دارد با لحاظ کردن جنبه عملی ترجمه نظراتی را ارائه دارد که در عمل و فرایند ترجمه مترجم را یاری رساند و راهی برای ترجمه ای بهتر و خواناتر پیش روی مترجمان بگذارد. رساله حاضر با ارائه دیدگاه لادمیرال و توصیف رویکرد و راهکار او به نقد و بررسی ترجمه های فارسی هزار و یک شب می پردازد. مهم ترین یافته های پژوهش حاضر ضرورت به کارگیری الگوی لادمیرال برای ترجمه متون داستانی و افسانه-ای است که سبب افزایش و تحکیم خوانایی و روانی متن ترجمه شده می گردد. در میان ترجمه های کتاب ترجمه تسوجی از زبانی جذاب، شیوا برخوردار است که تناسب زیادی با رویکرد آزاد و مقصدگرایی لادم

ترجمه از تاریخی کهن برخوردار است که زمان معیّنی را نمی توان برای آن متصور شد. این حوزه از علم در دوران معاصر همزمان با شکل گیری رنسانس و سایر تحولات و پیشرفت ها علمی و ادبی و صنعتی بر سرعت خود افزود تا اینکه امروزه می توان آن را یکی از پرترافیک ترین شاخه های علمی حال حاضر قلمداد کرد. نظریات و دیدگاه های ترجمه بخش بزرگی از مطالعات ترجمه در عصر حاضر را شکل می دهد اما با اندکی دقت و جستجو خواهیم یافت که بیشتر این آراء و نظرات پیرامون دو گرایش و رویکرد سنتی ترجمه یعنی تحت اللفظی و آزاد می چرخد و همچنان نزاع ها و درگیری میان طرفداران ترجمه تحت اللفظی و موافقان آن دایر است؛ با این تفاوت که دیگر از بدیهیات و قواعد ساده و کلی گویی های نقدی قدیم خبری نیست بلکه علم ترجمه در حال حاضر با بسیاری از شاخه های علمی در ارتباط است و نظریات مختلف ریزه کاری های درس ترجمه را کشف و بررسی نموده اند. از جمله تغییراتی که دو رویکرد دیرین ترجمه به خود دید تغییرات اسمی بود که امروزه با عنوان مبداگرایی و در مقابل مقصدگرایی شناخته می گردد. نظریه پردازان را به طور کلی نمی توان در یکی از ردیف ها خاص نشاند بلکه باید با مطالعه نظریات آنها دید که آن نظریه پرداز به کدام گرایش تمایل دارد. در این میان برخی به صراحت علم مبداگرایی و مقصدگرایی را برافراشته اند در تالیفات و دیدگاه ها خود یکی از این دو محور را اساس کار خود قرار داده اند. از جمله مهترین طرفداران مبداگرا آنتوان برمن و مهمترین مقصدگرایان ژان رنه لادمیرال است. لادمیرال در کتاب مشهور خود به نام قضایایی برای ترجمه کردن نظرات و دیدگاه-هایی خود را درباب ترجمه با تاسی از رویکرد مقصدگرایی پی می افکند و سعی دارد با لحاظ کردن جنبه عملی ترجمه نظراتی را ارائه دارد که در عمل و فرایند ترجمه مترجم را یاری رساند و راهی برای ترجمه ای بهتر و خواناتر پیش روی مترجمان بگذارد. رساله حاضر با ارائه دیدگاه لادمیرال و توصیف رویکرد و راهکار او به نقد و بررسی ترجمه های فارسی هزار و یک شب می پردازد. مهم ترین یافته های پژوهش حاضر ضرورت به کارگیری الگوی لادمیرال برای ترجمه متون داستانی و افسانه-ای است که سبب افزایش و تحکیم خوانایی و روانی متن ترجمه شده می گردد. در میان ترجمه های کتاب ترجمه تسوجی از زبانی جذاب، شیوا برخوردار است که تناسب زیادی با رویکرد آزاد و مقصدگرایی لادم

روایت شناسی با تحلیل ساختارها و توصیف قوانین و ویژگی های حاکم بر روایت استوار است و با واکاوی کلیت متون و ارتباط آن ها با یکدیگر برآن است تا به دستور زبانی دست یابد که در همه متون روایی کاربرد داشته باشد. این حوزه از دانش بشری تاجائی پیشرفت نموده که امروزه آن را به عنوان یک شاخه علمی بررسی می کنند. ژرار ژنت، نظریه پرداز فرانسوی، از جمله روایت شناسان ساختارگرا است که روایت شناسی با او به اوج خود رسید. در چارچوب روایت شناسی وی، سه عامل زمان( بسآمد، تداوم و نظم)، وجه( مسافت و کانون شدگی) و لحن(راوی و روایت شنو) مد نظر قرار می گیرد. رمان تاریخی الطنطوریه، اثر رضوی عاشور، نویسنده ی معاصر مصری که به ترسیم حوادث سال های شکست فلسطین و از جمله روستای الطنطوره می پردازد، گزینه ای مناسب برای مطالعات روایت شناسی محسوب می شود. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی ساختار روایی رمان می پردازد تا ضمن فهم دقیق عناصر روایی، زمینه برای درک عمیق و روش تولید معنا از متن وی فراهم شود. رهیافت این پژوهش نشان می دهد که رمان، فاقد نظم خطی است. راوی سیر خشک و گاهشمارانه ی داستان را در هم می شکند. همچنان که استفاده هنری از تکنیک تداوم، مانند خلاصه، حذف، صحنه و توصیف، شتاب داستان را دستخوش نوسان می کند. بسآمد در رمان، نقش تاکید و تثبیت معانی در ذهن مخاطب دارد. تکنیک های بازنمایی گفتار و اندیشه، آیینه ای است که دغدغه های جامعه فلسطین و پدیده ی اشغال و... را انعکاس می دهد. انتخاب کانون گر درونی که دارای دانش همسان با مخاطب است، وجود کانون های متغیر و متعدد از ویژگی بارز رمان الطنطوریه است. تنوع صدا در این داستان آن را به جهان واقعی تبدیل نموده است که شخصیت ها به خاطر دموکراسی حاکم، آزادانه، جهان-بینی و نگرش خود را بیان می دارند. در این رمان، از انواع راوی درون داستانی(اول شخص قهرمان، اول شخص شاهد، من دوم نویسنده و راوی دوم شخص) استفاده شده است. بدیهی است هر کدام از راویان(درون داستانی) برای خلق و آفرینش روایت خویش، روایت شنو خاص خود را خطاب قرار می دهند. روایت شنو رمان، جزو شخصیت ها و درون داستانی است و در کنش روایات دخیل و نگرش او همسو با جهان بینی راوی است. در اثنای روایت، راوی، توضیحاتی را بیان می دارد که متوجه خواننده برون متنی می شود. روش بازنمائی مستقیم و غیر مستقیم ابزاری است که به وسیل